Czy w praktykowaniu modlitwy Jezusowej oraz w prowadzeniu życia duchowego potrzebne jest czytanie różnych dzieł ojców? Wydaje się, że nie jest to konieczne do samej modlitwy. Jednak czy chcąc rozwijać swoje życie duchowe, nie będzie koniecznością sięgnięcie do mądrości ojców? Popatrzmy na ich naukę.
Jeden z ojców filokalicznych, Teoleptos z Filadelfii (1250–1322) powiedział:
„Jeśli spostrzeżesz, że twoja modlitwa załamuje się, szukaj pomocy w książce. Czytaj ją uważnie, by zrozumieć jej znaczenie. Nie zadowalaj się pobieżną lekturą, ale skupiając swój umysł, zgłębiaj sens słów. Następnie zastanów się nad tym, co przeczytałeś, tak by znaczeniem tekstu poruszyć swój umysł, by pozostał na nim niezatarty ślad. W ten sposób święte przemyślenia coraz bardziej będą pobudzały twój zapał. Powiedziano bowiem: Gdy rozważałem, zapłonął we mnie ogień (por. Ps 39,4). Jak długie mieszanie składników potrawy czyni jej smak przyjemniejszym, tak i Boże słowa „obracane” w duszy cieszą umysł. Napisano: Jak słodkie dla mego podniebienia słowa Twoje (Ps 119,103). Naucz się na pamięć słów Ewangelii oraz wypowiedzi błogosławionych Ojców. Poznawaj dokładnie ich życie, aby móc rozmyślać o tym nawet w nocy. W ten sposób, przez lekturę i rozważanie Bożych słów, odnowisz swą oschłą myśl i przygotujesz ją, by podejmowała wciąż bardziej gorliwą modlitwę” (ks. Józef Naumowicz, Szkoła modlitwy Wschodnich Ojców Kościoła, Warszawa 2023, s. 362).
Teoleptos mówi, że w modlitwie bardzo pomocna jest lektura duchowa. Ma na myśli głównie Pismo Święte. Jego rozważanie i zgłębianie pobudza i ożywia umysł. Sprawia, że człowiek może zacząć na nowo smakować rozmowy z Bogiem. Autor ten zaleca nawet uczenie się na pamięć Ewangelii, aby jej słowa można było łatwo przywołać podczas pokusy czy strapienia duchowego. Rola Pisma Świętego w życiu chrześcijańskim jest kluczowa, gdyż jest to słowo natchnione przez Ducha Świętego i skierowane do człowieka, aby mógł pogłębiać swoją wiarę, bardziej poznawać Boga, siebie i świat.
Jednak nie tylko sama Biblia może być pomocą. Teoleptos wskazuje również na pisma błogosławionych Ojców Kościoła. Ich teksty stanowią zachętę do osobistego studium, które może zasilać modlitwę. Nie tylko on o tym mówił. Już św. Benedykt wskazywał, że jego Reguła jest tylko drobną pomocą w życiu mnichów. Wsparciem w życiu jest zarówno Pismo Święte, jak i księgi świętych Ojców. Jest to zatem bardzo stara tradycja, którą warto kontynuować. Benedykt tak o tym pisze:
„Reguła ta została napisana po to, abyśmy zachowując ją w klasztorach, mogli pokazać, że postępujemy już w pewnej mierze w sposób godny naszego stanu i właśnie zaczynamy żyć życiem monastycznym. A jeśli to komuś nie wystarcza, kto śpieszy do doskonałości owego życia, znajdzie on w nauce świętych Ojców wszystko, co może doprowadzić człowieka do doskonałości najwyższej. Czyż jest bowiem taka strona albo takie zdanie natchnione przez Boga, zarówno w Starym, jak i w Nowym Testamencie, które by nie zawierało najsłuszniejszych zasad życia ludzkiego? A któraż księga świętych katolickich Ojców nie przynosi wyraźnych pouczeń, w jaki sposób mamy prostą drogą dążyć do naszego Stwórcy?” (RB 73,1–4).
Także inny ojciec filokaliczny, Grzegorz z Synaju (1255-1346), który poleca praktykować modlitwę Jezusową, pisze o duchowej lekturze:
„Wciąż czytaj to, co dotyczy duchowego wyciszenia i modlitwy. A więc: pisma Jana Klimaka, świętego Izaaka i Maksyma Nowego Teologa, jego ucznia Stetatosa, Hezychiusza, Filoteusza z Synaju i wszelkie podobne dzieła. Inne pozostaw, nie dlatego, że należy je odrzucić, ale z tego względu, że nie służą celowi. Zajmują umysł swą treścią i odrywają go od modlitwy. Czytaj w samotności, nie podnosząc głosu, nie zważając na płynność wymowy czy piękne brzmienie. Czytaj nie w sposób namiętny, nieświadomy, jakbyś był nieobecny tam, gdzie jesteś, lub też by podobać się innym. Nie bądź też nienasycony w lekturze, ponieważ wszelki umiar jest najlepszy. Nie należy również czytać powierzchownie czy niedbale, lecz z powagą, wnikliwie, spokojnie, rozważnie i równomiernie. Czytaj umysłem, duszą i rozumem. W ten sposób doznasz wewnętrznego umocnienia, nabierzesz siły, by żarliwie się modlić. Wszelkie inne czytanie natomiast przyniesie ci ciemność, rozluźnienie i zamęt, tak że głowa zacznie cię boleć, umysł zaś straci żarliwość w modlitwie” (ks. Józef Naumowicz, Szkoła modlitwy Wschodnich Ojców Kościoła, Warszawa 2023, s. 321).
Grzegorz podaje nie tylko ogólną zasadę wartości duchowej lektury w życiu duchowym i praktykowaniu modlitwy, ale także wskazuje konkretnych ojców, których należy czytać. Są wśród nich ojcowie filokaliczni oraz św. Jan Klimak, który jest w rosyjskiej wersji Filokalii – Dobrotolubie.
Wszystkie przedstawione wyżej teksty świadczą o tym, jak cenną dla ojców była lektura duchowa. Pierwsze miejsce w nich zajmowało oczywiście Pismo Święte. To te święte księgi miano przede wszystkim czytać. Jednak, aby lepiej je zrozumieć, potrzeba wyjaśnienia ich znaczenia. Dlatego posługiwano się wszystkimi innymi tekstami, które są w tym pomocne. Podejmując więc nie tylko modlitwę Jezusową, ale jakąkolwiek inną modlitwę chrześcijańską, potrzebne jest korzystanie z dzieł ojców.
Na koniec posłuchajmy jeszcze jednego z ojców filokalicznych – Jan z Karpatos, który mówi o wartości czytania duchowego: „Błogosławiony jest każdy, kto będzie tu dniem i nocą zachłannie jeść i pić modlitwy i psalmy oraz wzmocni się sławną lekturą Pisma, ponieważ spożywanie takich pokarmów dostarczy duszy niedającą się umniejszyć radość w przyszłym wieku” (Filokalia, tom 1, s. 519).
Poniżej znajduje się zestaw odnośników do stron, w których można znaleźć ciekawe lektury do rozwoju modlitwy, życia duchowego i lepszego rozumienia Pisma Świętego:
Ogólna literatura do formacji chrześcijańskiej
Pomoce służące do praktyki lectio divina i studiowania Pisma Świętego
Publikacje dotyczące modlitwy Jezusowej
Literatura związana z Filokalią
Brunon Koniecko OSB – benedyktyn tyniecki. Do opactwa wstąpił w 2010 roku. Święcenia kapłańskie przyjął w 2018 r. Jest absolwentem administracji oraz teologii. W opactwie tynieckim był m.in. przeorem, podprzeorem i wychowawcą. Autor książek: Medytować to…, Nie żartujcie sobie z Bóstwa!, Modlitwa Jezusowa. Przewodnik po rekolekcjach Oddychać Imieniem, Droga Filokalii. 50-dniowe ćwiczenie duchowe
Jeśli chcesz otrzymywać bezpłatne powiadomienia o wszystkich tekstach, które w danym tygodniu pojawiły się na portalu modlitwajezusowa.com.pl, to zapisz się na otrzymywanie wiadomości. Jak będzie działać system powiadomień o nowych wpisach na portalu modlitwajezusowa.com.pl? Raz w tygodniu, w niedzielę o 18:00, otrzymasz wiadomość z listą najnowszych artykułów, które ukazały się na portalu modlitwajezusowa.com.pl.