Biskup, Ojciec Kościoła, doktor Kościoła, jeden z czterech wielkich doktorów Kościoła Wschodniego.
Jest wpisany do kalendarza powszechnego rzymskiego. Jego wspomnienie obowiązkowe przypada 2 stycznia.
Jest uznawany za prawodawcę i ojca życia zakonnego na Wschodzie.
W Kościele Prawosławnym jest jednym z trzech świętych (oprócz Grzegorza Teologa i Jana Chryzostoma), którym przyznano tytuł Powszechnego nauczyciela.
Jest zaliczany, obok św. Grzegorza z Nazjanzu oraz św. Grzegorza z Nyssy do Ojców Kapadockich. Tak określa się Ojców Kościoła, którzy pochodzili z Kapadocji (prowincja Azji Mniejszej), żyli w IV wieku i łączyły ich więzy rodzinne oraz przyjacielskie.
Urodził się w 330 r. w Cezarei Kapadockiej w zamożnej rodzinie chrześcijańskiej.
Jego ojciec był słynnym retorem, a cała rodzina była rodziną świętych. Należeli do nich babka Bazylego – św. Makryna Starsza, jego matka – św. Emmelia, która była córką męczennika, jego najstarsza siostra – św. Makryna Młodsza oraz jego dwaj bracia – św. Grzegorz z Nyssy oraz św. Piotr z Sebasty. Kilkoro z rodzeństwa Bazylego prowadziło życie według ideałów eremickich.
Bazyli otrzymał solidne wykształcenie. Najpierw uczył się w swoim rodzinnym mieście, później w Konstantynopolu, a w latach 352-356 studiował w Atenach. Tam zaprzyjaźnił się z Grzegorzem z Nazjanzu. Po powrocie do rodzinnego miasta został retorem. Świecki styl życia jednak nie pasował mu. W wieku 29 lat przyjmuje chrzest (wtedy istniał zwyczaj, że do tego sakramentu dopuszczano tych, którzy byli w pełni świadomi obowiązków chrześcijanina) i rozpoczyna życie pustelnicze.
Następnie odbywa podróż po ośrodkach życia monastycznego na Bliskim Wschodzie (Egipt, Palestyna, Syria, Mezopotamia). Gdy wrócił, osiadł w pustelni nad brzegami rzeki Iris w pobliżu Neocezarei Pontyjskiej. Po dołączeniu do niego innych mnichów, założył tam klasztor i szkołę dla młodzieży. Według Bazylego ideałem życia monastycznego była wspólnota braterska, która poświęca się ascezie oraz służy Kościołowi przez naukę wiary i działalność duszpasterską oraz charytatywną. Swoją wizję zawarł w Regułach krótszych i dłuższych, w których za pomocą pytań i odpowiedzi opisuje główne zasady oraz różne kwestie szczegółowe życia monastycznego. W modelu życia monastycznego Bazyli kład bardzo duży nacisk na życie we wspólnocie, ascezę, modlitwę, wzajemną miłość braterską oraz służbę Kościołowi. Święty Benedykt, który jest uważany za ojca życia zakonnego na Zachodzie, uznał Bazylego za swojego mistrza i ojca. Jest on jedynym ojcem, którego wymienia imię w swojej Regule.
W 364 r. przyjął święcenia kapłańskie i zostaje jednocześnie doradcą biskupa Cezarei Kapadockiej. W 370 r. został biskupem Cezarei Kapadockiej. Zwalczał arianizm, duchoburców (negujących Bóstwo Ducha Świętego) oraz upowszechniał chrześcijańskie zasady moralne. Sam odznaczał się surową ascezą oraz miłosierdziem wobec potrzebujących. Wyrazem troski o nich była Bazyliada, czyli osiedle zbudowane z majątku rodzinnego Bazylego i złożone ze szpitali dla chorych, trędowatych oraz domów przeznaczonych dla pomocy osobom bezdomnym i podróżnym. Ta działalność dało początek współczesnym szpitalom i ośrodkom opieki nad chorymi.
Bazyli był wielkim orędownikiem autonomii Kościoła. Jan Paweł II stwierdza, że walczył on o „zachowanie wolności Kościoła; jako prawdziwy biskup nie wahał się sprzeciwiać rządzącym, aby bronić swego prawa i prawa ludu Bożego do wyznawania prawdy i do posłuszeństwa Ewangelii. Święty Grzegorz z Nazjanzu, który opowiada pewien pamiętny epizod tej walki, jasno wskazuje, że tajemnica siły Bazylego tkwiła w prostocie jego przepowiadania, w jasności świadectwa i w bezbronnym majestacie godności kapłańskiej” (Jan Paweł II, List apostolski Patres Ecclesiae, tłum. J. Gajek, F. Starowieyski, „Studia Theologica Varsaviensia” 1 (19) 1981, s. 127–128).
Aktywność św. Bazylego była bardzo rozległa. Był człowiekiem czynu. Benedykt XVI stwierdza, że „prowadził intensywną działalność duszpasterską, teologiczną i literacką poprzez przepowiadanie i pisma. Zachowując rozsądną równowagę, potrafił łączyć posługiwanie duszom z modlitwą i medytacją w samotności. Korzystając z własnego doświadczenia, pomagał w zakładaniu wielu «bractw» lub wspólnot chrześcijan poświęconych Bogu, które często odwiedzał” (Benedykt XVI, Święty Bazyli Wielki). Bazyli był bardzo zatroskany o liturgię, o jej piękno i bogactwo. Tworzy porządek psalmodii, modlitwy liturgiczne, w tym modlitwę eucharystyczną – Anaforę, nazwaną jego imieniem. Benedykt XVI zauważa, że dzięki niemu „lud pokochał i poznał Psalmy i modlił się nimi również w nocy” (Benedykt XVI, Święty Bazyli Wielki).
Bazyli był gorliwym obrońcą wyznania wiary z Nicei z 325 r. oraz wiary w Bóstwo Chrystusa i Ducha Świętego. W dowodzeniu Bóstwa Ducha Świętego przejawia oryginalność myśli, ponieważ poszukuje odpowiedzi na pytania stawiane przez heretyków w Piśmie Świętym, a zarazem stara się wyjaśnić badaną kwestię, czerpiąc z filozofii, choć nie zawsze posługuje się przy tej okazji terminami filozoficznymi. Nie używa utartych koncepcji, ale szuka nowych rozwiązań. To wskazuje na jego erudycję i głęboką analizę ówczesnych problemów. Jego wielką troską było zjednoczenie Kościoła. Podejmował starania, aby zbliżyć do siebie biskupów Wschodu i Zachodu, pisał do papieża Damazego w sprawie złego stanu Kościołów na Wschodzie i prosił go o wizytę w nich. Uważał, że prawowita wiara może być obecna tylko wówczas, gdy nie będzie tarć między wierzącymi i nie będą sobie wzajemnie szkodzić.
Bazyli jest autorem wielu pism. Razem z Grzegorzem z Nazjanzu redaguje Filokalię, czyli antologię pism Orygenesa. Na uwagę (oprócz wspomnianych Reguł krótszych i dłuższych) zasługują szczególnie dwa dzieła: Przeciw Eunomiuszowi, w którym zwalczał arianizm i wykazywał, że zarówno Syn, jak i Duch Święty są współistotni Ojcu oraz O Duchu Świętym. To drugie dzieło jest zarazem pierwszym w Kościele systematycznym opracowaniem nauki o Duchu Świętym. Broni w nim prawdy, że Duch Święty jest Bogiem. Zostawił po sobie także 22 homilie, 23 mowy oraz 365 listów. Na podstawie jego listów zredagowano 92 kanony, które weszły do kodeksu prawa Kościoła Greckiego. Te listy są istotnym źródłem do poznania historii Kościoła IV wieku.
Zmarł 1 stycznia 379 r.
Jan Paweł II w Liście apostolskim na 1600-lecie śmierci Świętego Bazylego, zauważa, że w bizantyjskich księgach liturgicznych ten biskup wzywany jest jako „światło pobożności” i „światłość Kościoła”. „Rzeczywiście bowiem oświecił on Kościół i oświeca go także obecnie, poprzez nieskazitelność życia i znakomitość nauki. Pierwszą bowiem i najważniejszą nauką dawaną przez świętych jest przykład ich życia” (Jan Paweł II, List apostolski Patres Ecclesiae, tłum. J. Gajek, F. Starowieyski, „Studia Theologica Varsaviensia” 1 (19) 1981, s. 127–128).
W ikonografii przedstawiany jest jako biskup w pontyfikalnych szatach, z paliuszem, z długą brodą. W lewej dłoni trzyma księgę, a prawą dłonią błogosławi (lub przytrzymuje księgę. Jego atrybutami są księga (lub zwój), paliusz.
Bibliografia:
Bazyli Wielki, O Duchu Świętym, tłum. A. Brzóstkowska, Warszawa 1999.
Benedykt XVI, Święty Bazyli Wielki.
F. Drączkowski, Patrologia, Pelplin-Lublin 1998.
Jan Paweł II, List apostolski Patres Ecclesiae, tłum. J. Gajek, F. Starowieyski, „Studia Theologica Varsaviensia” 1 (19) 1981.
A. Żurek, Wprowadzenie do Ojców Kościoła, Kraków 1993.
Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów opublikowało następujące pozycje związane ze św. Bazylim Wielkim:
Św. Bazyli Wielki, Pisma ascetyczne, tom 1. Wstęp do zarysu ascezy,
O sądzie Bożym, O wierze, Reguły moralne, Źródła Monastyczne, 5, Kraków 2011.
Św. Bazyli Wielki, Pisma ascetyczne, tom 2. Reguły dłuższe, Reguły krótsze, Źródła Monastyczne, 6, Kraków 2011.
Św. Bazyli Wielki, Mały Ascetikon, Źródła Monastyczne, 107, Kraków 2024.
B. Koniecko, Nie żartujcie sobie z Bóstwa. Kontrowersje teologiczne w IV w. dotyczące Ducha Świętego na podstawie „Listów do Serapiona” św. Atanazego Wielkiego oraz dzieła „O Duchu Świętym” św. Bazylego Wielkiego, Kraków 2019.
Brunon Koniecko OSB – benedyktyn tyniecki. Do opactwa wstąpił w 2010 roku. Święcenia kapłańskie przyjął w 2018 r. Jest absolwentem administracji oraz teologii. W opactwie tynieckim był m.in. przeorem, podprzeorem i wychowawcą. Autor książek: Medytować to…, Nie żartujcie sobie z Bóstwa!, Modlitwa Jezusowa. Przewodnik po rekolekcjach Oddychać Imieniem, Droga Filokalii. 50-dniowe ćwiczenie duchowe
Opracowanie graficzne: Mikołaj Jastrzębski OSB
Jeśli chcesz otrzymywać bezpłatne powiadomienia o wszystkich tekstach, które w danym tygodniu pojawiły się na portalu modlitwajezusowa.com.pl, to zapisz się na otrzymywanie wiadomości. Jak będzie działać system powiadomień o nowych wpisach na portalu modlitwajezusowa.com.pl? Raz w tygodniu, w niedzielę o 18:00, otrzymasz wiadomość z listą najnowszych artykułów, które ukazały się na portalu modlitwajezusowa.com.pl.
